Advies over de hervorming van de toeleidingsprocedure persoonsvolgende financiering

Beleidsmakers willen de aanvraagprocedure voor een persoonsvolgend budget veranderen via een wijziging aan het decreet over de persoonsvolgende financiering. Met dit voorstel willen ze enerzijds de aanvraag van een persoonsvolgend budget vereenvoudigen. Anderzijds zou de wijziging ervoor moeten zorgen dat het toegekende budget beter aansluit bij de ondersteuningsnood. NOOZO geeft op eigen initiatief advies over het decreetsvoorstel.

Wat is de toeleidingsprocedure vandaag?

Sinds 2017 werkt Vlaanderen met een systeem van persoonsvolgende financiering voor de ondersteuning van personen met een handicap. In dit systeem ontvangen personen een budget dat wordt berekend op basis van de ondersteuningsnood van de persoon zelf. Dit is een belangrijke stap om personen met een handicap meer autonomie en regie te geven.

Het persoonsvolgend budget wordt toegekend door het VAPH. Om mensen hun budget objectief te berekenen moeten personen met een handicap een procedure doorlopen. Die bevat de volgende stappen:

1. Vraag verduidelijken: De persoon formuleert een duidelijke ondersteuningsvraag door een ondersteuningsplan (OP PVB) op te stellen. Hiervoor kan hij hulp krijgen van dienst ondersteuningsplan (DOP) of een dienst maatschappelijk werk (DMW).
2. Beoordeling: Een multidisciplinair team (MDT) maakt een verslag over de handicap en ondersteuningsnood met behulp van het Zorgzwaarte-instrument (ZZI).
3. Beslissing: De Vlaamse Toeleidingscommissie (VTC) en het VAPH bepalen:
   • of de persoon recht heeft op een budget,
   • in welke prioriteitengroep hij terechtkomt,
   • wat de budgethoogte is.
4. Voorlopige beslissing: De persoon krijgt een voorlopige beslissing en kan beroep aantekenen bij de heroverwegingscommissie (HOC).
5. Definitieve beslissing: Na 45 dagen (of na de heroverweging) wordt de definitieve beslissing genomen en komt de persoon op een wachtlijst te staan. De prioriteitengroep waarin de persoon werd ingedeeld bepaalt de wachttijd.

Deze hele procedure duurt gemiddeld negen maanden.

Hoe willen ze de procedure hervormen?

In het nieuwe voorstel wordt de aanvraagprocedure opgesplitst in twee fasen:

1. Een eerste fase waarin een persoon een aanvraag indient. Wanneer de persoon een erkenning ontvangt als persoon met een handicap, dan wordt de aanvraag op een wachtlijst geplaatst.
2. Een tweede fase waarbij de zorgzwaarte van de persoon wordt ingeschaald, en een budget wordt toegekend.

Verder zijn er nog andere belangrijke wijzigingen in dit decreetsvoorstel:

1. Uitbreiding van de toegang tot persoonlijke gegevens van de aanvrager. Zo zouden organisaties die meewerken aan de indicatiestelling en vraagverheldering automatisch toegang krijgen tot de nodige gegevens.
2. Verplichting van een uittreksel uit het strafregister.
3. Administratieve en juridische procedures worden beter op elkaar afgestemd.

Welke bedenkingen heeft NOOZO?

NOOZO is principieel voorstander van vereenvoudigde procedures, simpele administratieve processen en hervormingen gericht op meer efficiëntie en transparantie. We waarschuwen echter dat met deze hervorming een aantal sleutelelementen ontbreken om tot een echt transparant en duurzaam systeem te komen dat het recht op ondersteuning garandeert.

• Wachtlijsten blijven een probleem: personen met een handicap uit een lagere prioriteitengroep zullen nog altijd lang moeten wachten op hun budget.
• Er is geen sprake van een echt dynamisch budgetsysteem, waarbij het budget meegroeit met de veranderde ondersteuningsbehoefte van een persoon.
• Wachtlijsten worden nog moeilijker te beheersen, omdat de overheid moeilijker zal kunnen inschatten hoeveel middelen vrijgemaakt moeten worden om de wachtlijsten weg te werken.
• Onduidelijke verhaalmogelijkheden bij toewijzing en budgetbepaling. Het voorstel tot decreet spreekt zich niet duidelijk uit over hoe mensen bezwaar kunnen maken tegen hun indeling in een bepaalde prioriteitsgroep of de hoogte van hun budget.
• Verminderde rechtszekerheid: pas wanneer er budget vrijkomt, zal de budgethoogte bepaald worden via een zorgzwaarte-inschaling. De PVB-aanvrager weet dus niet meer waar hij recht op heeft.
• Personen met een handicap hebben geen zekerheid dat hun persoonsgegevens op een transparante en veilige manier worden verwerkt.

Aanbevelingen van NOOZO

• Werk een stappenplan uit richting een duurzaam en dynamisch systeem voor ondersteuning, zonder wachttijden of tweefase-aanpak in de toeleiding, met budgetten die de actuele noden volgen. Garandeer het recht op ondersteuning door een open-end financiering, zodat er altijd budget beschikbaar is voor personen met een handicap om in eigen regie de juiste zorg en ondersteuning te regelen.
• Onderzoek de gevolgen van het schrappen van het ondersteuningsplan en het uitstellen van de zorgzwaarte-inschaling op de informatievoorziening voor toekenning en prioritering. Besteed daarbij bijzondere aandacht aan de gevolgen voor de inspraak en zeggenschap van personen met een handicap over hun eigen ondersteuningsvraag, ook voor hen die geen ondersteuning krijgen vanuit een dienst of voorziening.
• Blijf investeren in een toegankelijk traject van vraagverheldering en ondersteuningsplanning dat mensen ondersteunt om hun leven vorm te geven. Informeer aanvragers over de verschillende ondersteuningsvormen en hun rechten, inclusief de inschaling en het moment waarop hun budget beschikbaar zal zijn.
• Investeer in kwalitatieve opleiding en ondersteuning van medewerkers en beoordelaars. Op deze manier kan gewerkt worden aan een uniforme inschaling in prioriteitengroepen en objectieve beoordeling ervan.
• Garandeer continuïteit van ondersteuning bij transities. Besteed extra aandacht aan jongeren die overstappen van een persoonlijk assistentiebudget (PAB) of jeugdhulp naar een persoonsvolgend budget. Maak ook deze overgang administratief eenvoudiger.
• Communiceer duidelijk en toegankelijk over de aanvraag- en toeleidingsprocedure. Zorg voor begrijpelijke en makkelijk vindbare informatie voor gebruikers en hun netwerk. Houd rekening met handicapdiversiteit in administratieve processen en bied voldoende ondersteuning hierbij.
• Vermijd in het nieuwe systeem een toename van de werklast bij multidisciplinaire teams en mogelijke vertraging bij afhandeling van noodprocedures.
• Waarborg een correcte overgangsregeling. Zorg voor concrete maatregelen voor mensen die al op de wachtlijst staan. Ook zij moeten binnen een aanvaardbare wachttijd perspectief hebben op een persoonsvolgend budget.
• Bescherm persoonsgegevens zorgvuldig en transparant. Deel informatie alleen met geïnformeerde toestemming van de gebruiker en zorg voor inzagerecht en eenvoudige intrekking. Garandeer ook ondersteuning wanneer een persoon geen toestemming geeft tot gegevensdeling.
• Behoud de huidige verhaalmogelijkheden tijdens de verschillende fasen van de toeleidingsprocedure. Maak het proces voor heroverweging van prioritering of budgettoekenning transparant en eenvoudig. Zorg ervoor dat de samenloop van procedures niet leiden tot rechtsongelijkheid. Zorg ervoor dat minstens dezelfde administratieve en juridische instrumenten behouden blijven.

Verklarende woordenlijst

• Handicapdiversiteit: betekent dat er veel verschillende soorten handicaps zijn, en dat iedere persoon met een handicap anders is. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld een lichamelijke beperking, anderen hebben een verstandelijke beperking, of een psychische kwetsbaarheid. Sommige handicaps zijn zichtbaar, zoals wanneer iemand een rolstoel gebruikt. Andere zijn onzichtbaar, zoals autisme, doofblindheid of chronische vermoeidheid. Handicapdiversiteit wil zeggen dat we rekening houden met al die verschillen en dat iedereen op zijn of haar eigen manier ondersteuning nodig heeft. Het is belangrijk dat iedereen de zorg en ondersteuning krijgt die bij hem of haar past.
• Heroverwegingscommissie: een commissie die adviseert over vragen om een beslissing terug te draaien als je het niet eens bent met een beslissing van het VAPH, bijvoorbeeld rond je budget of ondersteuning, hulpmiddelen of erkenning van de handicap.
• Indicatiestelling: het proces waarbij een hulpverlener of deskundige samen met de persoon en zijn omgeving onderzoekt welke hindernissen een persoon in het dagelijks leven ervaart en welke hulp of ondersteuning het beste ingezet kan worden. Een indicatiestelling wordt op vraag van de persoon of zijn vertegenwoordiger uitgevoerd bij een persoon die geen attest heeft. Enkel gemachtigde indicatiestellers, zoals bijvoorbeeld diensten maatschappelijk werk (DMW) van een ziekenfonds, mogen een indicatiestelling uitvoeren.
• Multidisciplinair: een onderwerp bestuderen vanuit verschillende expertises of domeinen tegelijk. In een multidisciplinair team (MDT) zitten bijvoorbeeld een psycholoog, een maatschappelijk werker, een arts enzovoort.
• Ondersteuningsplan (OP PVB): een document waarin je je zorgvraag verduidelijkt. Dit plan bevat onder andere jouw huidige situatie, welke zorg en ondersteuning je wil, hoe je tewerk bent gegaan om je zorgvraag te verduidelijken en hoe dringend je een budget nodig hebt. Je kan dit plan zelf invullen of hulp vragen aan je omgeving of een dienst ondersteuningsplan.
• Open-end financiering: hierbij volgen de budgetten de noden, dus als er meer zorgvragers zijn, wordt er meer budget vrijgemaakt.
• Persoonlijk assistentiebudget (PAB): budget dat dient om de assistentie die kinderen en jongeren met een handicap nodig hebben te organiseren en te betalen.
• Persoonsvolgend budget (PVB): budget dat dient om de ondersteuning die meerderjarige personen met een handicap nodig hebben te organiseren en te betalen.
• Toeleidingsprocedure: de stappen die je moet doorlopen vanaf de aanvraag tot het effectief krijgen van het budget.
• Uittreksel strafregister: officieel document waarin de eventuele strafrechtelijke veroordelingen op naam van een persoon vermeld worden. Vroeger werd dit ‘getuigschrift van goed zedelijk gedrag’ genoemd.
• Verhaalmogelijkheid: de mogelijkheid om in beroep te gaan tegen een beslissing.
• Vraagverheldering: onderdeel van je ondersteuningsplan (zie hoger) waarbij je in kaart brengt hoe je je leven wil leiden en welke ondersteuning je daarvoor nodig hebt. Je kan een proces van vraagverheldering zelf doorlopen. Of je kan hiervoor in gesprek gaan met je familie, vrienden of een professioneel begeleider om helder te krijgen wat je ondersteuningsvraag is.
• Zorgzwaarte-inschaling (ZZI): een onderverdeling naargelang hoeveel zorg je nodig hebt. De ZZI dient om de ondersteuningsnood objectiever te maken. Deze inschaling gebeurt door een multidisciplinair team (zie hoger) aan de hand van een vragenlijst.

We bezorgden het advies aan:

• De leden van de commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin, Armoedebestrijding en Gelijke Kansen.