Nieuws
Passende ondersteuning voor personen met een handicap
De Vlaamse regering werkt aan een nieuw beleid voor zorg en ondersteuning van personen met een handicap. Een belangrijk onderdeel is het opnieuw afbakenen van handicapspecifieke zorg en ondersteuning. Die verandering kan gevolgen hebben voor de beschikbaarheid en toegankelijkheid van hulp. NOOZO, de Vlaamse adviesraad handicap, pleit ervoor dat de hervorming vertrekt vanuit mensenrechten. Ondersteuning moet deelname aan alle aspecten van het leven mogelijk maken en inclusie bevorderen.
De gevolgen van een nieuwe invulling van handicapspecifieke ondersteuning
De regering denkt na over een nieuwe invulling van het begrip ‘handicapspecifieke zorg en ondersteuning’ en welke ondersteuning beschikbaar is via VAPH-middelen. Wij waarschuwen: een te enge afbakening kan ervoor zorgen dat bepaalde vormen van noodzakelijke ondersteuning niet langer erkend worden als handicapspecifiek en daardoor niet meer beschikbaar en betaalbaar zijn voor personen met een handicap. Daardoor komt inclusieve ondersteuning onder druk te staan.
Toch is goede handicapspecifieke ondersteuning erg belangrijk. Hieronder delen personen met een handicap en ervaringsdeskundigen welke ondersteuning ze nodig hebben. Hun namen zijn fictief maar hun ervaringen zijn wel echt.
"Brieven van de overheid bezorgen mij paniek. Met ondersteuning om de inhoud te vertalen naar duidelijke taal kan ik mijn zaken zelf regelen. Zonder die hulp beland ik in schulden." (Hannes, 51 jaar)
"Mijn zorgnood verandert met mij mee. Op school kreeg ik ondersteuning. Zo kon ik meedoen in de klas. Later toen ik aan het werk ging, had ik nood aan coaching op de werkvloer. Zo lukte het om mijn taken goed uit te voeren. Toen ik alleen ging wonen, had ik vooral praktische hulp nodig bij het huishouden. Nu ik kinderen heb, is vooral ondersteuning bij de opvoeding cruciaal." (Rani, 45 jaar)
De definitie van handicapspecifieke ondersteuning
Voor NOOZO is handicapspecifieke ondersteuning de hulp die inspeelt op de barrières die mensen ervaren door hun handicap. Om kwaliteitsvol te zijn, moet die ondersteuning aan enkele basisprincipes voldoen:
- Ze vermindert of heft de belemmeringen op die iemand ervaart door zijn of haar handicap.
- Handicapspecifieke ondersteuning is op maat van de persoon zelf. Het vertrekt vanuit de vraag: “Wat heeft deze persoon in deze situatie nodig om keuzes te kunnen maken over zijn of haar leven en te kunnen deelnemen aan de samenleving”?
- Ondersteuning is persoonsgericht en vraaggestuurd, met respect voor autonomie van de persoon zelf.
- Ondersteuning maakt volwaardige deelname mogelijk op alle levensdomeinen, zoals wonen, mobiliteit, onderwijs, werk en vrije tijd.
- Ondersteuning is gebaseerd op mensenrechten en het VN-Verdrag Handicap, waarbij personen met een handicap de richting aangeven en hierin ondersteund worden om zelf keuzes te maken.
- Ondersteuning is flexibel, aanpasbaar en duurzaam. De ondersteuning kan aangepast worden aan veranderende levensomstandigheden en behoeften van de persoon.
“Ook ik spreek graag af met familie en vrienden. Dankzij een aangepast busje en deur-tot-deur vervoer kan ik hen bezoeken. Zonder dit vervoer zou ik genoodzaakt zijn thuis te blijven en geïsoleerd raken. Het vervoer zorgt voor vrijheid.” (Boris, 55 jaar)
Mensenrechten moeten centraal blijven staan bij nieuwe invulling zorg en ondersteuning
Handicapspecifieke ondersteuning is een mensenrecht en is duidelijk verankerd in het VN-Verdrag Handicap. Ondersteuning moet beschikbaar zijn binnen alle levensdomeinen, van onderwijs en werk tot vrije tijd en zelfstandig wonen. Dit beïnvloedt zowel algemene dienstverlening als gespecialiseerde, handicapspecifieke ondersteuning.
Zelfs met volledig toegankelijke algemene diensten blijft specifieke, handicapspecifieke ondersteuning nodig. In het VN-Verdrag Handicap wordt benadrukt dat personen met een handicap toegang moeten hebben tot een reeks ondersteunende diensten. Deze ondersteuning moet geïndividualiseerd zijn, afgestemd op de persoonlijke behoeften en voorkeuren van de gebruiker. Het VN-Comité benadrukt dat deze ondersteuning flexibel moet zijn, en gericht moet zijn op oplossingen bieden voor barrières die zelfstandig wonen of deelname aan de maatschappij belemmeren. Het VN-comité benadrukt dat zowel formele vormen van ondersteuning als informele vormen van ondersteuning cruciaal zijn om inclusie mogelijk te maken. Een aantal voorbeelden van handicapspecifieke ondersteuning: persoonlijke assistentie, peer support, ondersteuning in crisissituaties, communicatiehulp, vervoer, hulpmiddelen, huisvesting, huishoudhulp en andere maatschappijondersteunende diensten. Deze lijst is niet volledig, maar toont hoe divers de nood aan ondersteuning is en wat er allemaal mogelijk moet zijn als vorm van handicapspecifieke ondersteuning.
Persoonlijke assistentie is een concreet voorbeeld van persoonsgerichte ondersteuning. Kenmerken zijn:
- De financiering wordt toegekend aan de persoon, en op basis van individuele behoeften en levensomstandigheden.
- Personen met een handicap beslissen zelf door wie, hoe, wanneer en waar de assistentie wordt verleend.
- De ondersteuning gebeurt in een één-op-één relatie. En de persoon met een handicap kiest zelf over de ondersteuning en assistentie.
- Ondersteuning over alle levensdomeinen heen, niet beperkt tot bijvoorbeeld werk of dagelijkse thuiszorg
“Ik heb ’s ochtends assistentie nodig om mij klaar te maken voor de dag: mij uit bed helpen, wassen, aankleden, … Zonder deze ondersteuning kan ik letterlijk niet beginnen aan mijn dag. Het maakt voor mij het verschil tussen isolement en volwaardig deelnemen aan de samenleving.” (Rik, 61 jaar)
"Bij sollicitaties voor een persoonlijk assistent verkennen wij als ouder steeds samen met onze dochter of er een klik is en of deze persoon dezelfde waarden als ons gezin heeft. Op die manier kan de ondersteuning echt vanuit ons als ouders, samen met onze dochter op maat worden vorm gegeven." (Johan, 44 jaar)
Gelijke kansen en financiële toegankelijkheid
Mensen met een handicap leven vaker in een kwetsbare financiële situatie. Ze hebben hogere kosten voor hulpmiddelen, mobiliteit en zorg, terwijl hun inkomen vaak lager ligt.
In 2024 stelde het VN-Comité vast dat 13% van de personen met een handicap in België leeft in een gezin onder de armoedegrens. NOOZO benadrukt dat de overheid een actieve rol moet spelen in de financiering van ondersteuning, zodat bijkomende kosten niet volledig door de persoon zelf gedragen worden. Alleen zo kan gelijke toegang tot onderwijs, werk en sociale activiteiten worden gegarandeerd.
Gelijk speelveld roept vragen op
De hervorming wil verschillen in het gebruik van VAPH-middelen wegwerken. Vandaag ontstaan verschillen door uiteenlopende regels voor personen die hun ondersteuning rechtstreeks organiseren via een één-op-éénovereenkomst versus personen die een beroep doen op een vergunde zorgaanbieder (VZA). Ook cash- versus voucherbesteding leidt tot verschillende praktijken.
NOOZO maakt zich fundamenteel zorgen over het creëren van een zogenoemd “gelijk speelveld” tussen persoonsvolgende budgetten (PVB) die thuis worden besteed en PVB’s die binnen voorzieningen worden ingezet. Die twee situaties zomaar vergelijken gaat voorbij aan structurele en inhoudelijke verschillen in context, kostprijs en invulling van ondersteuning. Een volledige gelijkschakeling van bestedingsruimte tussen thuis en voorziening zou ertoe kunnen leiden dat cash-besteders thuis minder mogelijkheden krijgen, zonder dat dit bijdraagt aan meer gelijkheid of efficiëntie. We waarschuwen daarbij voor ondersteuningstekorten als gevolg.
Personen met een handicap moeten kunnen rekenen op de meest geschikte en kwaliteitsvolle ondersteuning. Het VN-Verdrag Handicap wijst op het recht van personen met een handicap op ondersteuning binnen de verschillende levensdomeinen. Om dat te bereiken, doen we een aantal aanbevelingen:
- Erken het contextverschil tussen thuis- en voorzieningsondersteuning en formuleer passende beleidsdoelen die recht doen aan hun eigenheid.
- Voer een impactanalyse uit van de voorgestelde maatregelen op keuzevrijheid, autonomie en inclusie van budgethouders.
- Vermijd een uniforme benadering die de keuze voor passende ondersteuning benadeelt.
- Stimuleer voorzieningen om meer transparantie te bieden over kostenstructuren en meer ruimte te geven aan budgethouders om zelf keuzes te maken binnen hun PVB.